Τι είναι η Γνωστική Συμπεριφορική Θεραπεία;
Ο όρος “Γνωστική” αναφέρεται στις σκέψεις, τις πεποιθήσεις και τις αντιλήψεις. Ο τρόπος ερμηνείας των καταστάσεων είναι στο επίκεντρο της διερεύνησης. Ο όρος “Συμπεριφορική” σχετίζεται με την σύνδεση μεταξύ της συμπεριφοράς και των συνθηκών που εμφανίζεται. Βασική αρχή αποτελεί ότι κάθε μορφή είναι μαθημένη, συνεπώς μπορεί να τροποποιηθεί μέσα από μία διαδικασία.
Θεωρείται μία πολύ αποτελεσματική παρέμβαση για μία σειρά ψυχικών προβλημάτων. Είναι συνεργατική, δομημένη, βραχείας διάρκειας και προσανατολισμένη στους στόχους του παρόντος. Αν τα προβλήματα στο “τώρα” σχετίζονται με δυσκολίες του παρελθόντος, τότε γίνεται αναφορά προκειμένου να εντοπιστούν πιθανές συσχετίσεις.
Ο θεραπευτής έχει ενεργητικό ρόλο στην διαδικασία αλλά η συνεργασία με τον θεραπευόμενο είναι σημαντική. Από κοινού τίθενται οι στόχοι, οι τεχνικές που θα εφαρμοστούν και η συμφωνία του τρόπου αξιολόγησης.
Πού εφαρμόζεται;
Η Γνωστική Συμπεριφορική Θεραπεία εφαρμόζεται σε:
- Διαταραχές της διάθεσης (κατάθλιψη κτλ.)
- Αγχώδεις διαταραχές (διαταραχή πανικού- αγοραφοβία, διαταραχή Μετατραυματικού στρες, φοβίες, γενικευμένη αγχώδης διαταραχή)
- Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή
- Σωματόμορφες διαταραχές (Υποχονδρίαση, διαταραχή μετατροπής)
- Διαταραχές Πρόσληψης Τροφής (Ψυχογενής Ανορεξία, Βουλιμία, Αδηφαγική Διαταραχή- Συναισθηματική Υπερφαγία κτλ.)
- Διαταραχές προσωπικότητας (Ναρκισσιστική, Μεταιχμιακή, Αποφευκτική, Εξαρτητική, δραματική κλπ.)
Πώς λειτουργεί;
Η Γνωστική Συμπεριφορική Θεραπεία εστιάζει στις σκέψεις, τα συναισθήματα και την συμπεριφορά στο παρόν. Μέσα από την παρέμβαση, ο θεραπευόμενος γίνεται θεραπευτής του εαυτού του και βελτιώνεται και μετά το πέρας των συνεδριών.
Παράδειγμα 1: αν το άτομο συμπεριφέρεται σύμφωνα με την συναισθηματική διάθεσή του (λύπη/χαρά), θα επηρεαστούν οι σκέψεις του στην ίδια πορεία. Ο φόβος για το αεροπλάνο εξακολουθεί να υφίσταται ακόμα κι αν υπάρχει αποφυγή ταξιδιών. Αν όμως πραγματοποιηθεί το ταξίδι μπορεί να υπάρχει φόβος αλλά το άτομο διαπιστώνει ότι δεν συμβαίνει κάποιο από τα καταστροφικά σενάρια. Η διαρκής μετακίνηση θα επιφέρει αλλαγή στον τρόπο σκέψης.
Ο φόβος (συναίσθημα) και η αποφυγή (πράξη), επηρεάζουν την σκέψη.
Παράδειγμα 2: το άτομο έχει μια παρουσίαση σε συναδέλφους και αυτοί δεν εμφανίζονται, χωρίς να έχει ειδοποιηθεί για τον λόγο. Ανάλογα με τις σκέψεις που θα κάνει για αυτό το γεγονός, θα βιώσει αντίστοιχα συναισθήματα και θα πράξει με ανάλογο τρόπο. Αν σκεφτεί ότι δεν υπολογίζουν, θα θυμώσει (συναίσθημα) και όταν τους συναντήσει, θα τους μιλήσει επιθετικά (συμπεριφορά). Αν πάλι σκεφτεί ότι καλύτερα που δεν έγινε η συνάντηση γιατί δεν είχε προετοιμαστεί, τότε θα αισθανθεί ανακούφιση (συναίσθημα) και θα δουλέψει για να παρουσιάσει την εργασία άλλη φορά (συμπεριφορά).
Εκτίμηση θεραπευομένων
Ο θεραπευτής θα ζητήσει την συμπλήρωση ερωτηματολογίων για τον προσδιορισμό των συμπτωμάτων. Αυτά αξιολογούν την διάθεση, τους φόβους, τα σωματικά συμπτώματα, την προσωπικότητα και τις σχέσεις. Η πρώτη αξιολόγηση γίνεται στην αρχή της θεραπείας. Από κοινού με τον θεραπευτή θα ερευνηθούν οι καταστάσεις και θα τεθεί ένας κατάλογος με στόχους οι οποίο θα βαθμολογηθούν αναφορικά με την δυσκολία επίτευξης τους. Αυτοί είναι πιθανόν κατά την διάρκεια της θεραπείας να τροποποιηθούν και ο θεραπευτής να επιμείνει ότι κάποιοι είναι προτιμότερο να υλοποιηθούν πιο άμεσα.
Πλάνο
Αυτό περιλαμβάνει τη συχνότητα των συνεδριών, τη σημασία της φαρμακοθεραπείας -αν και εφόσον κρίνεται αναγκαία-, τη διάγνωση, τους στόχους, την απόκτηση δεξιοτήτων, τις ανάγκες αλλαγής στον τρόπο σκέψης και της συμπεριφοράς.
Πώς είναι οι θεραπευτικές συνεδρίες;
Σε κάθε συνεδρία υπάρχει μια «ατζέντα». Αυτή μπορεί να περιλαμβάνει ανασκόπηση της εμπειρίας της προηγούμενης συνεδρίας, της δουλειάς για το σπίτι ή αναφορά σε τρέχοντα προβλήματα.
Δουλειά στο σπίτι (homework)
Ερευνητικά δεδομένα αναφέρουν ότι τα άτομα που ολοκληρώνουν τη δουλειά για το σπίτι βελτιώνονται πιο γρήγορα. Το homework μπορεί να περιλαμβάνει καταγραφή της διάθεσης, των σκέψεων και των συμπεριφορών, πραγματοποίηση προγραμματισμένων δραστηριοτήτων, αμφισβήτηση αρνητικών σκέψεων, αλλαγή του τρόπου επικοινωνίας κτλ. Βασικός στόχος είναι, η εφαρμογή στην καθημερινότητα. Η υποχρέωση της δουλειάς για το σπίτι κινητοποιεί στην ανάληψη της προσωπικής ευθύνης για την επιτυχή έκβαση της θεραπείας. Με αυτόν τον τρόπο ο θεραπευόμενος παρατηρεί τον εαυτό του, ελέγχει την πορεία των στόχων του, επιχειρεί διορθωτικές παρεμβάσεις και θα αισθάνεται ικανοποίηση από την πρόοδο.
Προβλήματά σχετικά με παιδικές εμπειρίες
Μέρος των προβλημάτων μπορεί να οφείλονται στην συμπεριφορά των γονέων και των σημαντικών άλλων, αλλά η επίλυση βρίσκεται στον τρόπο σκέψης και της συμπεριφοράς στο παρόν. Σε κάποιες περιπτώσεις είναι ωφέλιμο να γίνει αναδρομή στην παιδική ηλικία ώστε να αλλάξει ο τρόπος διαχείρισης των προβλημάτων στο τώρα.
Προβλήματα σχετικά με την βιοχημεία του εγκεφάλου
Μέρος των προβλημάτων μπορεί να οφείλονται στη βιοχημεία, αλλά πολλοί άλλοι παράγοντες όπως ο τρόπος σκέψης, συμπεριφοράς, οι δυσλειτουργικές πεποιθήσεις καθώς και πρόσφατα ή παρελθόντα γεγονότα, είναι εξίσου σημαντικά.
Πώς επέρχεται η βελτίωση;
Στην αρχή της θεραπείας θα τεθούν συγκεκριμένοι στόχοι που μπορούν να τροποποιηθούν στην πορεία. Κατόπιν θα αξιολογούνται η ένταση και η συχνότητα των συμπτωμάτων σε σύγκριση με το παρελθόν. Είναι απαραίτητο ο θεραπευτής να ανατροφοδοτείται για την πορεία της θεραπείας. Αυτές οι πληροφορίες είναι χρήσιμες ώστε να καταλάβει τι δουλεύει και τι όχι.
Αναλόγως το πρόβλημα, ο θεραπευτής μπορεί να προτείνει την ανάγνωση βιβλίων αυτοβοήθειας, σημειώσεων ή σχετικού υλικού. Κεντρικός στόχος είναι να μάθετε πώς να γίνετε εσείς οι ίδιοι, θεραπευτές του εαυτού σας.
Τι ανακαλύπτει ο θεραπευόμενος στη διάρκεια της θεραπείας;
Η ενεργητική συμμετοχή και η ανάληψη της ευθύνης για τη βελτίωση θεωρούνται απαραίτητες προϋποθέσεις. Η αλλαγή επέρχεται, αφενός όταν το άτομο αποδέχεται και ανέχεται την άσχημη διάθεση, ως ότου δεν μονοπωλεί το ενδιαφέρον του και αφετέρου όταν θα κατανοήσει πως η ενεργητική συμμετοχή σπάει τον φαύλο κύκλο σκέψεων, συναισθημάτων και προβληματικών συμπεριφορών.
Ποιος αποφασίζει το θεραπευτικό πρόγραμμα;
Στα πλαίσια της συνεργατικής σχέσης υπάρχει συμφωνία για τη συχνότητα των επισκέψεων (συνεδριών), τους όρους της συνεργασίας (θεραπευτικό συμβόλαιο) και τα βήματα για την επίτευξη των στόχων. Ο σχεδιασμός θα καθορισθεί σύμφωνα με τις ιδιαίτερες ανάγκες και την προσωπικότητα του θεραπευόμενου.
Πόσο διαρκεί και σε τι αναφέρεται κάθε θεραπευτική συνεδρία;
Κάθε συνεδρία διαρκεί 60 λεπτά. Θα τεθεί μια ημερήσια διάταξη για κάθε συνεδρίαση. Αυτή περιλαμβάνει μια επισκόπηση της εμπειρίας σας στην προηγούμενη συνεδρία,της εργασίας για το σπίτι, συζήτηση πάνω σε τρέχοντα προβλήματα και προς το τέλος της συνεδρίας καθορίζεται νέα δουλειά για το σπίτι με τις ανάλογες οδηγίες.
Έλλειψη βελτίωσης
Αν περάσει ένα χρονικό διάστημα χωρίς αλλαγές στον τρόπο σκέψης και την διάθεση είναι απαραίτητη η αλλαγή των τεχνικών. Επίσης στα πλαίσια της θεραπευτικής σχέσης, μπορεί να προκύψουν αντιπαραθέσεις, διαφωνίες ή δυσαρέσκεια. Σε αυτό το σημείο Θα ήταν καλό να δίνεται ανατροφοδότηση στον θεραπευτή ώστε να αξιολογηθούν όλες οι παράμετροι που οδήγησαν στην έλλειψη της βελτίωσης.
Μπορεί να χρειαστεί φαρμακευτική αγωγή;
Η Γνωστική Συμπεριφορική Θεραπεία συνδυάζεται όπου κρίνεται απαραίτητο από φαρμακοθεραπεία μέχρι του σημείου της ύφεσης των συμπτωμάτων. Ο ρόλος των φαρμάκων είναι σημαντικός, ώστε η παρέμβαση να εφαρμοσθεί επιτυχώς. Αυτό εξαρτάται από την βαρύτητα των συμπτωμάτων, την χρονιότητα της διαταραχής και της συχνότητας εμφάνισης προσωπικής, κοινωνικής και επαγγελματικής δυσλειτουργίας στο παρόν. Ο Ψυχίατρος είναι ο μόνος ειδικός που μπορεί να αναλάβει υπεύθυνα την χορήγηση, τη δοσολογία και τη χρονική διάρκεια λήψης της φαρμακευτικής αγωγής.
Της Δρ. Τέσσας Χριστοδούλου, PhD, CPsych, AFBPsS, CSci
