Ο Αμυντικός Μηχανισμός της Φυγής ή Πάλης (Fight or Flight) θεωρείται ως ένας αρχέγονος και ενστικτώδης που συναντάται σε ανθρώπους και ζώα.
Αναπτύχθηκαν ως Συμπεριφορές Ασφάλειας (στην Κρίση Πανικού) όταν οι άνθρωποι ζούσαν στις σπηλιές και κινδύνευαν από φυσικούς κινδύνους (π.χ. επίθεση από άγρια ζώα).
Βασίζεται στην αντίδραση σε ένα απειλητικό ερέθισμα- είτε πραγματικό ή φανταστικό. Οι οργανικές μεταβολές (όπως για παράδειγμα η επιτάχυνση της καρδιακής λειτουργίας, του αναπνευστικού ρυθμού κ.α.), έχουν ως στόχο την προετοιμασία του οργανισμού (σώμα) για την απαιτούμενη μυϊκή δραστηριότητα.
Στη σημερινή εποχή, ακόμα και σε ένα ασφαλές περιβάλλον, τα επεισόδια εμφανίζονται ως συνέπεια αυξημένων επιπέδων στρες. Όταν ένας άνθρωπος είναι αγχώδης, μειώνονται οι αντιστάσεις και πυροδοτείται ο μηχανισμός.
Ο ρόλος του Συμπαθητικού, Αυτόνομου και Παρασυμπαθητικού Νευρικού Συστήματος
Ο εγκέφαλος, ενεργοποιεί το Συμπαθητικό Νευρικό Σύστημα, προκαλώντας έκκριση αδρεναλίνης. Το Αυτόνομο Νευρικό Σύστημα ρυθμίζει τα επιμέρους όπως το κυκλοφοριακό, το καρδιαγγειακό, το πεπτικό κ.α. και λειτουργεί ανεξάρτητα. Ενώ στους περισσότερους ανθρώπους, ενεργοποιείται το Παρασυμπαθητικό Νευρικό Σύστημα ώστε να επιτευχθεί η ηρεμία, στη Διαταραχή Πανικού παρατηρείται υπολειτουργία.
Οι καρδιακοί παλμοί και ο αναπνευστικός ρυθμός αυξάνονται για την παροχή οξυγόνου στους ιστούς. Το αίμα μεταφέρεται από το δέρμα στα άκρα προκαλώντας το αίσθημα «παγώματος». Ως αποτέλεσμα εμφανίζεται ζάλη και αίσθημα δύσπνοιας. Παρατηρείται επίσης διαστολής της κόρης των ματιών για την διευκόλυνση της αντίληψης του κινδύνου. Η υπολειτουργία του πεπτικού έχει ως στόχο την παροχή αίματος στους μυς με συνέπεια την ναυτία. Οι μύες προετοιμάζονται για «φυγή» αλλά σε περίπτωση αδράνειας προκαλούνται σπασμοί. Η σκέψη επικεντρώνεται στο απειλητικό ερέθισμα ώστε το άτομο να βρίσκεται σε εγρήγορση για την αντιμετώπιση του κινδύνου.
Παραδείγματα της καθημερινότητας
Για παράδειγμα, όταν κάποιος διασχίζει το δρόμο και ξαφνικά εμφανίζεται ένα αυτοκίνητο θα πρέπει να τρέξει στο απέναντι πεζοδρόμιο.
Ο εγκέφαλος δίνει εντολή και το άτομο την εκτελεί μέσω ενεργοποίησης του παραπάνω μηχανισμού. Η διεργασία αυτή εμφανίζεται και χωρίς την παρουσία πραγματικής απειλής. Στην περίπτωση αυτή τα συμπτώματα προκαλούν ανάλογη δυσφορία και φόβο. Αν και ο μηχανισμός είναι ο ίδιος, στις καταστάσεις όπου υπάρχει κίνδυνος δεν γίνεται αντιληπτός και δεν προκαλεί φόβο.
Η Διαστρεβλωμένη Αντίληψη
Στην διάρκεια μίας “φανταστικής” απειλητικής κατάστασης, το άτομο τείνει να επικεντρώνεται στην Διαστρεβλωμένη Αντίληψη και όχι στα σωματικά συμπτώματα που παραμένουν και μετά τον κίνδυνο.
Στο παραπάνω παράδειγμα, η ταχυπαλμία εξακολουθεί να υπάρχει όπως επίσης και η εφίδρωση. Δεν κυριαρχεί όμως ο φόβος – όπως στην Διαταραχή Πανικού –εφόσον το άτομο γνωρίζει ότι θα επανέλθει στην φυσιολογική του κατάσταση, ο οργανισμός.
Της Δρ. Τέσσας Χριστοδούλου, PhD, CPsych, AFBPsS, CSci