Εισαγωγή
Η Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή (ΙΔΨ) χαρακτηρίζεται από επίμονες σκέψεις ή παρορμήσεις (Ιδεοληψίες- Obsessions) και την ανάγκη επανάληψης συγκεκριμένων τελετουργιών (Καταναγκασμοί -Compulsions). Ανήκει στο Φάσμα των Διαταραχών του Άγχους με κύριο χαρακτηριστικό την αμφιβολία.
Τα συμπτώματα μπορεί να κυμαίνονται από ήπια έως και πολύ σοβαρά.
Τι είναι οι Ιδεοληψίες;
Οι Ιδεοληψίες είναι ανεπιθύμητες και αιφνίδιες σκέψεις, εικόνες ή παρορμήσεις. Για παράδειγμα μπορεί να αφορά “μία επίμονη σκέψη αυτοκινητιστικού δυστυχήματος” ή “την πρόκληση βλάβης”.
Συνήθως έχουν δυσάρεστο περιεχόμενο και προκαλούν δυσφορία. Εμφανίζονται αιφνίδια και το άτομο δεν μπορεί να τις καταστείλει αν και αναγνωρίζει ότι είναι παράλογες ή απαράδεκτες. Συχνά έχουν μεγάλη ένταση και συχνότητα με αποτέλεσμα να παρεμποδίζουν την καθημερινή λειτουργικότητα.
Τι είναι οι Ψυχαναγκασμοί;
Οι επαναλαμβανόμενες και επίμονες πράξεις με στόχο την μείωση του άγχους που συνδέονται με τις Ιδεοληψίες ονομάζονται Ψυχαναγκασμοί. Δεν προκαλούν ευχαρίστηση στο άτομο. Αντίθετα, αισθάνεται αναγκασμένο να κάνει την συμπεριφορά για να εκτονώσει το άγχος.
Για παράδειγμα στον “φόβο της μόλυνσης” το άτομο “πλένει τα χέρια του πολλές φορές μέσα στην μέρα”. Οι Ιδεοληψίες αμφιβολίας συνδέονται με Ψυχαναγκασμούς ελέγχου. Το άτομο π.χ. μπορεί να ελέγχει “πολλές φορές το μάτι της κουζίνας ή την βρύση”.
Οι συμπεριφορές ή “τελετουργίες” δεν συνδέονται ρεαλιστικά με το γεγονός που προσπαθεί το άτομο να αποτρέψει (π.χ. χτυπάω ξύλο για να μην συμβεί κάτι κακό) και χαρακτηρίζονται από υπερβολή (πλύσιμο χεριών με χλωρίνη).
Περιεχόμενο
Αν και παρατηρείται διαφοροποίηση, ωστόσο ομαδοποιούνται σε γενικές κατηγορίες (Φοβικές, Παρόρμησης και Ιδεατές):
- Μόλυνσης (ιδέες ότι το άτομο θα μολυνθεί από την επαφή με διάφορα ερεθίσματα π.χ. βρωμιές, μικρόβια κ.α.)
- Θανάτου (του ίδιου ή άλλων)
- Ατυχημάτων (π.χ. πρόκλησης ατυχήματος)
- Σωματικής βίας προς τον εαυτό ή τους άλλους
- Μη αποδεκτής συμπεριφοράς (απώλειας ελέγχου)
- Σεξουαλικού περιεχομένου (πχ. εικόνες μη αποδεκτών σεξουαλικών πράξεων ή βιασμού)
- Θρησκευτικού περιεχομένου (βλάσφημες σκέψεις)
- Σειροθέτησης (κάθε πράγμα να είναι τοποθετημένο στο σωστό μέρος ή κάθε πράξη να γίνεται με τον σωστό τρόπο, σύμφωνα με ένα συγκεκριμένο πρότυπο ή αριθμό)
- Περιεχόμενο (φράσεις χωρίς νοημα, ή εικόνες, ή ήχους, ή λέξεις, ή αριθμούς, οι οποίες έρχονται, παρεισφρητικά, στο μυαλό του ασθενή
Ως απάντηση, το άτομο καταφεύγει σε Ψυχαναγκασμούς, το τελετουργικό περιεχόμενο των οποίων σχετίζεται συχνότερα με την καθαριότητα, τον επανέλεγχο, την επανάληψη, την τακτοποίηση, τον θησαυρισμό, ή είναι νοητικό (πχ. λέξεις, φράσεις, προσευχή, μέτρημα).
Επιδημιολογία και σύνοδες διαταραχές
Η διαταραχή εμφανίζεται σε ποσοστό 2,5 % στον γενικό πληθυσμό, με την ίδια συχνότητα στους άνδρες και τις γυναίκες, στους άνδρες όμως εμφανίζεται για πρώτη φορά σε πιο νεαρή ηλικία.
Η ηλικιακή έναρξη κυμαίνεται στα αγόρια από 13 ετών έως 15, ενώ στα κορίτσια από 20 ετών έως 24.
Το 49% των πασχόντων υποφέρει από σύνοδες Αγχώδεις Διαταραχές, όπως Διαταραχή Πανικού, Κοινωνική Φοβία, Γενικευμένη Αγχώδη Διαταραχή ή Ειδικές Φοβίες, και το 27% από κάποια Καταθλιπτική Διαταραχή.
Άλλα κοινά χαρακτηριστικά είναι οι υποχονδριακές ανησυχίες, η έντονη αίσθηση ενοχής και αίσθηση υπευθυνότητας. Υποφέρουν από διαταραχές ύπνου και καταναλώνουν υπερβολικές ποσότητες αλκοόλ καθώς και αγχολυτικών και υπνωτικών φαρμάκων.
Της Δρ. Τέσσας Χριστοδούλου, PhD, CPsych, AFBPsS, CSci
